تفاوت عقلی بین زن و مرد1

گاهی گفته می شود عقل مرد بیش از عقل زن است و تجارب گذشته و حال نیز موید این مطلب می باشد. این موضوع را مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر المیزان آورده  و مشخص فرموده است که آن عقلی که در مرد بیش از زن است یک فضیلت زائده است نه معیار فضل!

رجوع شود به ادامه مطلب

توضیح مطلب این که عده ای گفته اند عقل در اسلام معیار کمال انسانی است. یعنی هرکس که عاقل تر است به کمال انسانی نزدیک تر و نزد خدا مقرب تر است و هر که از عقل دورتر است از کمال انسانی کم بهره تر و از مقام قرب الهی محروم تر است. بنابراین چون عقل در مرد بیش از زن است پس مردها بیش از زن ها به خدا نزدیک تر هستند. در صورتی این استدلال تمام نیست بلکه مغالطه ای است که در اثر اشتراک لفظ رخ می دهد.

منشا مغالطه آن است که حد وسط در این قیاس ذکر نشده، لذا نتیجه نخواهد داد. اگرچه ظاهر لفظ عقل ، در حد وسط تکرار می شود ، اما معنای آن در دو مقدمه متفاوت است. یعنی گرچه گفته می شود که زن و مرد در عقل تفاوت دارند، و عقل معیار قرب الی الله است ، و هرکس که عقلش بیشتر باشد به خدا نزدیک تر است، اما عقلی که در مقدمه دوم ذکر می شود ، غیر از عقلی است که در مقدمه اول آمده است، به عبارت دیگر،عقلی که در آن ، زن و مرد تفاوت دارند غیر از عقلی است که مایة تقرب الی الله است.

اگر دو معنای عقل از هم جدا بشود، و دو مقدمه را با حفظ یک حد وسط کنار هم ذکر کنیم، می بینیم که هرگز نمی توان قیاسی ترتیب داد تا از آن ، فضیلت مرد بر زن استنتاج شود.زیرا عقلی که در زن و مرد متفاوت است عقل اجتماعی است، یعنی در نحوة مدیریت ، در مسائل سیاسی ، اقتصادی‌، علمی ، تجربی و ریاضی است.